Modernleşen Türkiye’de konut mutfağının değişimi (1950-1965)

Abstract

Tasarım tarihi süreci boyunca, teknolojik ve toplumsal gelişmeler ve değişimler tasarım ürününün biçimlenmesinde etkili olmuştur. Dönemin teknolojik alt yapısı ve ihtiyacı, bu ürünlerin ortaya çıkmasındaki belirleyici unsurlardır. Bu ürünler o dönemde yaşayan insanların yaşam tarzlarına da etkide bulunurlar. Hem teknoloji hem de yaşam tarzlarının etkisiyle, tasarım ürünü sadece fiziksel anlamda şekil değiştirmemekte, edindiği simgesel anlamlarla dönüşüm yaşamaktadır. Konut mutfak mekanı ve mutfak mekanını oluşturan donatı elemanları da bu süreçlerden geçerek değişim göstermektedirler. Bu değişimle farklılaşan mekansal organizasyonlarda sadece teknolojinin ve ihtiyacın etkisi yoktur. Kitle iletişim araçlarıyla kullanıcıya iletilen mesajlar da mutfak mekan organizasyonunu etkilemektedir. Bu durum tasarım açısından bir farklılaşmaya yol açarken, toplumsal etkilerle o mekana sosyo-kültürel (sınıfsal) bir anlamda yüklemektedir. Türk toplumu için yemek pişirmek ayrı bir kültürdür ve önemli bir değer taşır. Bu nedenle bu eylemin gerçekleştiği mekan konut içerisinde ayrı bir öneme sahiptir. Fakat tarihsel süreç içerisinde Türk konutundaki mutfak mekanı da fiziksel ve kültürel anlamda birçok değişime uğramıştır. Bu değişimlerde teknolojinin yanı sıra politika, Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte Türk konutu ve buna bağlı olarak konut mutfağı farklılaşmıştır. Bu değişim erken cumhuriyet döneminin iktidar ideolojilerinden biri olan modernleşme projesinin bir sonucudur. 1950 yılında siyasi rejimin değişimiyle liberalleşme politikası benimsenmiş, ve bu bağlamda medyanın etkisi büyümüştür. Geleneksel konutta dışarıda olan mutfak, modernleşme süreciyle konutun içerisinde ayrı bir mekan olarak kurgulanmış ve içerisindeki donatı elemanlarıyla konuttaki modernleşmenin temsili olmuştur. Bu noktalardan hareketle bu tez çalışmasında amaç, mutfağın mekansal organizasyonu ve konut içerisindeki kullanımının yanı sıra 1950-1965 arası dönemde yaşanan kültürel ve teknolojik değişimlerin mekânsal yansımalarının sözlü tarih yöntemi ve destekleyici görsel elemanlarla(reklam, karikatür vb.), konut mutfak mekânı üzerinden okuyarak irdelemektir.

Throughout the design history, technological and social developments and changes had influences on the formation of design. Technological backgrounds and needs of the period are the determinant elements of the creation of the products. Those products affect the life style of people. With effects of both technology and life style, design products change the shape, not only physical but also transformation of its symbols. Kitchen space of the house and the accessories of the kitchen space are also processed the same transformation. Spatial organizations which are differentiated with this transformation are not only influenced by technology and needs. However, the messages which are received through mass media also affect the kitchen space organization. While this case causes differentiations on design, it attributes a socio-cultural meaning to the space with the social influences. According to Turkish community cooking is an important culture. For this reason, the house space for cooking action is really important. However, throughout the historical process, the kitchen space of Turkish houses had faced physical and cultural changes. Aside from technology, politics took part on those changes. With the declaration of the Republic, house kitchen is differentiated according to the changes of the Turkish houses. Those changes are the parts of the modernization project of the competing ideologies on early republic period. Shortly after, with the change of the political regime in the 1950s, liberalization policies were greatly influenced by mass media. The kitchen which was placed at the outside in traditional houses has changed into a separate space in the house with the modernization process and the accessory elements inside represent the modernization in the house. After further explanation of these points, the aim of this thesis is to examine the spatial organization of the kitchen and the usage of the kitchen space inside the house. Also another aim is to analyze it from the point of the house kitchen space and study the oral historical methods of the reflections on cultural and technological developments which took place from 1950 to 1965, with the supportive visual elements (advertisements, caricatures etc.).