1950’lili yıllardan beri köylerimiz başta ekonomik ve sosyal sebepler olmak üzere coğrafi yapı, iklim şartları, devlet politikaları ve terör gibi nedenlerden ötürü kentlerimize sürekli göç vermekte ve neticede kentlerimiz yığılma alanlarına dönüşmektedir. Bu göçün temelinde kırsal alanlardaki fiziki planlama ile ilişkili olarak ekonomik planlamanın yetersizliği yatmaktadır. Kırsal alanların fiziki planlamasının ülkemizde yapılan uygulamalar ve sonuçları dikkate alındığında üzerinde yeterince durulmamış ve ekonomik kalkınmayı desteklemekten uzak bir çerçevede yapıldığını görmekteyiz. Bu anlamda, ülkemizdeki uygulamalarda planlamaya ve uygulamaya dönük yasal ve yönetsel düzenlemeler yetersiz kalmakta, dolayısıyla köylerimizde birçok ekonomik ve sosyal sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Neticede ortaya çıkan sorunlar köylerimizin kentlere sürekli göç vermesine, bu alanlara yapılan bazı kamu yatırımlarının rasyonel ve etkin olarak kullanılamamasına yol açmaktadır.
Bu tez çalışması ile ülkemiz kırsal alanlarında uygulanan/uygulanmaya çalışılan yasal, yönetsel ve uygulamaya dönük yöntemlerin tekrar irdelenerek geliştirilmesi ve Avrupa Birliği ülkeleri kırsal alanlarında uygulanan “Köy Tasarım Rehberlerinin (KTR)” geliştirilecek “Kırsal Alan Planlaması” sistemine yardımcı/tamamlayıcı bir uygulama aracı olarak entegre edilmesi ve buna ait bir uygulamanın Kocaeli İl sınırları içerisinde seçilen bir kırsal yerleşmede (Kaymaz/Araman) uygulanarak çıktılarının klasik planlama ile karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla, 2012 yılı nüfusu 500’ün üzerinde, üst ölçekli plan kararlarına göre üzerinde yapılaşmaya ilişkin herhangi bir kısıtlama olmayan ve köy tüzel kişiliği ile maliye hazinesine kayıtlı mülkiyetlerin büyüklüğü 20.000 m²’nin üzerinde olan kırsal yerleşmeler “Merkez Kırsal Yerleşme (MKY)” olarak belirlenmiştir.
Geriye kalan kırsal yerleşmeler hiyerarşik kümeleme analizi (HKA) yardımıyla I.Grup, II.Grup ve III.Grup olmak üzere üç gruba ayrılmak suretiyle sınıflandırılmıştır. Bu yerleşmelerin MKY’lerin sosyal ve teknik donatı altyapısından hizmet alacak şekilde bütüncül bir kırsal yerleşme planı ile göç veren yerleşmeler olmak yerine kırsal alanların ekonomik sürdürülebilirliğinin ve yaşanabilirliğinin yükseltilmesi hedeflenmektedir.
Örnek olarak seçilen Kaymaz (Araman) merkez kırsal yerleşmesinde yapılmış olan köy tasarım rehberinde (KTR), alan çalışması yapılarak bölge sakinlerinin isteklerini belirten anket sonuçlarına göre rehber talimatları üretilmiş, nihai ürün olarak da “Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Sınırları” dahilinde bir tasarım rehberi oluşturulmuştur. KTR’nin uygulanabilir olması için Avrupa’da ve gelişmiş ülkelerde uygulanan yöntemlerden biraz daha farklı olarak ülkemiz planlama yaklaşımlarından yararlanmak suretiyle, arazinin genel kullanım kararlarını ve bunların birbirleri ile ilişkisini düzenleyen belge niteliğinde olan “Anahtar Plan” üretilmiştir. Bu plana göre disiplinler arası eşgüdüm sağlanarak peyzaj, mimari ve kentsel tasarım projelerinin hazırlanarak uygulama yapılması gerekmektedir.
Üretilen köy tasarım rehberinin daha uygulanabilir olması ve karşılaşılabilecek zafiyetlerin ortadan kaldırılması için, ülkemiz planlama sisteminde yeni yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Bunların öncelikle 3194 sayılı İmar Kanunu, 442 sayılı Köy Kanunu, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 5393 sayılı Belediye Kanunlarında kırsal alana ilişkin tanım, genel düzenleme ilkeleri, köy tasarım rehberleri ile ilgili değişiklikler/ilaveler yapılması (tanım, içerik, yöntem) ve “Bütünleşik Kırsal Alan Planlaması Yaklaşımı”nın yapılacağı bölgede (İl idari sınırları içerisinde) yönetmeliklerin oluşturulması ve/veya varsa mevcut yönetmeliklerin yeniden revize edilmesi suretiyle olmalıdır. Özellikle il idari sınırları içerisinde yer alan kırsal yerleşmelerin planlamasında köy tasarım rehberleri ve anahtar planlarının hangi esaslar doğrultusunda oluşturulacağı, ayrılması gereken asgari donatı alan büyüklükleri gibi verilerin olması gerekmektedir.
Sonuç olarak, bu çalışma ile bir il genelinde gerçekleştirilecek olan kırsal alan planlamasının çerçevesi çizilerek, süreçler tanımlanmış ve örnek bir kırsal yerleşme için hazırlanan köy tasarım rehberine dayalı bir anahtar plan hazırlanmıştır.
Since 1950’s, rural areas experience constant immigration due to mainly economic and social reasons but also geographic spatial structure, climatic conditions, state policies and terror, and in turn cites become large agglomerations. Under the base of this continuing immigration, the lack of proper economic planning lies in relation to physical planning. Regarding the applications and results of physical planning with respect to rural areas, the subject of rural planning is seen not practiced very well as well as far from supporting economic development. In this context, law and regulations with respect to planning and applications are not sufficient, and in turn they result in economic and social problems. Finally, the resulted problems cause constant immigration form rural to cities, and in turn they create inefficiencies and irrationalities in public investments.
In this thesis, it is aimed at developing tools and methods with respect to laws and regulations, administrations and applications in rural planning by reexamining them. To aid the method of Rural Area Planning which will be developed in this study, Village Design Statements (VDS) being applied in European Union countries are examined and applied in a rural area (Kaymaz/Araman) in the province of Kocaeli, Turkey as a case study. For this purpose, the rural areas with 2012 population over 500, having no development limitations subjected to by upper-scale plans, and having property owned by the village community and treasury department larger than 20.000 m2 are named “Central Rural Areas (CRA)”. The rest of the rural establishments are classified into three groups using the Hierarchical Cluster Analysis (HCA) as the I. Group, II. Group, and III. Group,. By this, the rural areas of the three groups are served by CRA in terms of social and technical understructure areas in order to create economically sustainable and livable holistic rural system, instead of experiencing constant immigration toward cities.
For the selected central rural area (Kaymaz /Araman), a VDS for the Province of Kocaeli is developed based on field observations as well as a questionnaire survey conducted in the area by the residents of whom 70 percent were cooperated. To increase the applicability of the VDS, apart from the applications in European and some other developed countries, a Key Plan is developed with respect to main land-use decisions and relationships among them based on planning applications in the country. By the plan, planning applications will be required to be done according to landscape, architecture and urban design projects.
In order to increase the success of the VDS and eliminate the problems during the application of it, new regulations must be done in the national law system. These include; the definition and general organization principles of a rural area in No. 3194 Development Law, No. 442 Village Law, No. 5216 Metropolitan Municipality Law, and No. 5393 Municipality Law; additions and amendments with respect to VDSs (definition, content, methodology); and writing new regulations or revising existing ones in the area of the comprehensive rural planning. Especially, the fundamentals upon which VDSs and key plans will be based must be established, such as the minimum criteria for the social and technical infrastructure.
Finally, by this study, a framework and processes of the rural area planning in a provincial level is defined, and as a case study a VDS and a key plan is developed for Kaymaz/Araman village in the province of Kocaeli, Turkey.
