Ulaştırma yatırım projeleri için kontol listeleri ve değerlendirme matrislerinin oluşturulması üzerine bir deneme

Abstract

Endüstri devrimiyle hızlı bir kalkınma dönemine giren ülkeler hammadde ihtiyacını karşılama, ürünü pazara ulaştırma ve tüketiciyle buluşturma aşamasında sahip oldukları karayolu ulaşım ağlarını da genişletmeye önem vermişlerdir. Artan nüfus ve gelişen teknoloji ile birlikte giderek artan yatırımlar çeşitli ekolojik sorunlarını da beraberinde getirmiştir. "Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu", Nisan 1987 tarihinde "Ortak Geleceğimiz" adlı raporu yayımlanmıştır. Bu raporda, giderek ağırlaşan çevresel sorunlar karşısında, insanlığın çıkış yolu olarak, çevresel gelişme ile ekonomik kalkınma arasında bir dengenin sağlanması ve gelişmenin "sürdürülebilir" olması gerektiği belirtilmiştir. Artan çevre sorunlarıyla birlikte faaliyetlerin beraberinde getirebileceği risklerin bilinmesi de önem kazanmıştır. Risklerin değerlendirilmesiyle ilgili ilk çalışmalar USEPA tarafından 1970’li yıllardan beri çeşitli konular üzerinde yapılmıştır. USEPA risk yönetimi ve süreciyle ilgili yayınlarda bulunmuştur (USEPA, 1989; 1991; 1992; 1994; 1995; 1996 a,b; 1997; 1998 a,b; 2000; 2004). Bu çalışma sonucunda, ulaştırma yatırım projelerinin ekolojiye olan etkilerinin daha net ve kolay algılanmasını sağlayan kontrol listeleri ve değerlendirme matrisleri oluşturulması konusunda bir inceleme yapılmıştır. Bu kontrol listeleri ve matrisleri ÇED-SÇED raporlarının bir parçasını oluşturması gereken ERD çalışmalarında kullanılabilecek ve genel bir çerçeve sunabilecek faydalı araçlardır. Çok boyutlu, disiplinler arası ve oldukça uzun bir süreç olarak kurgulanması gereken bu değerlendirme metotları özellikle büyük yatırım kararları için son derece belirleyici ve önemli bir bakış açısını tanımlayacaktır. Günümüzde de sıkça tartışılan ve "sürdürülebilirlik" kavramı bağlamında giderek önemini arttıran bu konu çeşitli yönleriyle çalışmada ele alınmıştır. Bu bağlamda birinci bölümde; doğal kaynaklarda koruma-kullanma dengesi ile sürdürülebilirlik prensibi kavramları, problemin tanımlanması, analiz edilmesi ve riskin belirlenmesi aşamalarından oluşan ERD, katılımcı ve paydaşlarla birlikte yeni bir yönetim anlayışı sağlayan ekosistem yönetimi ve ulaştırma yatırım projeleri hakkında genel bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde, kontrol listeleri ve değerlendirme matrisleri oluşturma yöntemi ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Etkilerin nasıl sınıflandırıldığı, etkilerin tanımlama ve değerlendirme metotları, önem niteliklerinin tanımlanması, risk değerlendirme matrislerinin neler olduğu, nasıl oluşturulduğu ile kavramsal model oluşturma kavramlarının açıklamaları yapılmıştır. Sonuç ve değerlendirme bölümünde tezin yöntemi doğrultusunda oluşturulmuş Ulaştırma Yatırım Projelerinin (Otoyollar) Ekoloji Üzerine Beklenen Olumsuz Etkileri tablosu ile Ulaştırma Yatırım Projelerinin (Otoyol) İnşaat ve İşletme Aşamalarındaki Faaliyetleri ile Çevresel Faktörlerin Arasındaki İlişki ve Ulaştırma Yatırım Projelerinin (Otoyol) İnşaat ve İşletme Aşamalarındaki Faaliyetlerin Olumsuz Çevresel Etkileri matrisleri sunularak ayrıntılı açıklamaları yapılmıştır.

Countries which were entered a period of rapid development by the industrial revolution; have placed importance to expand their network of road transport at the stage of meeting the need for raw materials, transportation of products to the market and bringing together with the consumers. Increasing investments as a result of growing population and emerging technologies have brought a variety of ecological problems. The World Commission on Environment and Development, which is well known for developing the broad political concept of sustainable development, published its report Our Common Future in April 1987. In this report, it has been specified that ensuring balance between environmental development and economic development is needed and the growth needs to be "sustainable” as a way out for humanity in response to environmental problems which become increasingly severe. Defining environmental problems, involving pressing issues such as risks associated with industrial activities, has become important for the last few decades. The first studies about risk assessment were carried out on various issues since the 1970s by USEPA. It has made publications with regard to risk management and process. (USEPA, 1989; 1991; 1992; 1994; 1995; 1996 a,b; 1997; 1998 a,b; 2000; 2004). These publications form an important basis for risk analyses. As a result of this study, a research was carried out to create checklists and evaluation matrices by which the ecological impacts of transport investment projects are easily and clearly understood. These checklists and evaluation matrices are the useful tools which outline the general frame and can be utilized in ERA studies which should be a part of EIA-SEIA reports. These multi-dimensional, inter-disciplinary evaluation methods which should have quite long editing process describe an extremely decisive and important perspective particularly for large investment decisions. Various aspects of the topic were issued in the thesis which were frequently discussed nowadays and have gradually increasing importance in the concept of "sustainability". In this context the first section provides general information regarding the balance of protection and use of natural resources, the principles of sustainability concepts and the ERA which has the phases of defining and analyzing the problem and risk identification. And also ecosystem management that enables a new management approach with participants and stakeholders is explained in this section and general information about transport investment projects is given. In the second part, the method of creating checklists and evaluation matrices is discussed in detail. It has been explained how the impacts are classified, impact identification and evaluation methods, identification of important qualifications. And also it has been clarified what are the risk assessment matrices and how are they composed, and the description of how to create a conceptual model building is given. In the results and the evaluation parts of the thesis: the table of “Expected Negative Effects of Transportation Investment Projects (Highways) on Ecology” and the matrices of “The Relationship between Environmental Factors and the Construction and Operation Stages Activities of Transportation Investment Projects (Highways)“ and “The Negative Environmental effects of the Construction and Operation Stages Activities of Transportation Investment Projects (Highways)“ have been presented and explained in detail which have been formed in accordance with the methodology of the thesis.